Czy lokalna energia zmieni rachunki za prąd?

Polska na drodze do energetyki obywatelskiej

Nawiązując do zagadnień przedstawionych w poprzednim artykule ("Jak spółdzielnie energetyczne zmieniają zasady gry na polskim rynku energii?"), w dzisiejszej publikacji koncentrujemy się na empirycznych i praktycznych aspektach funkcjonowania spółdzielni energetycznych. Celem jest zweryfikowanie założeń modelu teoretycznego w oparciu o dostępne dane rynkowe oraz studia przypadków.

Analizie poddano kolejno: dynamikę rozwoju sektora w Polsce w latach 2021–2025, porównanie z dojrzałym modelem niemieckim, modelowanie potencjalnych oszczędności na podstawie studium przypadku oraz procedury wdrożeniowe i dostępne instrumenty finansowania inwestycji.

Rozwój sektora spółdzielni energetycznych w Polsce i przykład z zagranicy

Sektor spółdzielni energetycznych w Polsce rozwija się dynamicznie, choć jego historia jest jeszcze krótka. Do końca 2021 roku w krajowym rejestrze funkcjonowała tylko jedna spółdzielnia, a rok później, nadal jedna. Przełom nastąpił po nowelizacji prawa w 2023 roku, która swoim zasięgiem objęła również podmioty pozarolnicze. W efekcie liczba zarejestrowanych spółdzielni zaczęła gwałtownie rosnąć: z 13 na koniec 2023 roku, do 54 w 2024 i aż 217 w listopadzie 2025 roku (stan na dzień 17.11.2025). Jeśli obecne tempo się utrzyma, do końca roku liczba ta może znacząco przekroczyć 250.

Kluczowym czynnikiem tego wzrostu było obniżenie progu autokonsumpcji z 70% do 40%. Nowe regulacje pozwoliły tworzyć spółdzielnie oparte wyłącznie na instalacjach fotowoltaicznych, bez konieczności precyzyjnego dopasowania profilu zużycia do produkcji lub inwestowania w kosztowne magazyny energii. Zmiana ta znacznie uprościła proces tworzenia spółdzielni, czyniąc go bardziej dostępnym także dla mniejszych samorządów i lokalnych społeczności.

Stan na początek listopada 2025 roku pokazuje, że w rejestrze KOWR największa spółdzielnia energetyczna dysponuje łączną mocą zainstalowaną przekraczającą 6 MW. Łącznie w ramach wszystkich 217 zarejestrowanych spółdzielni funkcjonuje już ponad 1100 instalacji o całkowitej mocy przekraczającej 95 MW. Mediana mocy instalacji przypadającej na jedną spółdzielnię wynosi około 130 kW, co potwierdza dominację małych i średnich projektów o lokalnym charakterze.

Najwięcej spółdzielni działa w województwie wielkopolskim (30) i mazowieckim (24), natomiast najmniej w podlaskim (3) oraz warmińsko-mazurskim i łódzkim (7).

Na tle tych doświadczeń warto przyjrzeć się modelowi spółdzielczości energetycznej obecnemu w Niemczech, gdzie dojrzałym przykładem jest Bürgerenergie Rhein-Sieg eG z siedzibą w Siegburgu (Nadrenia Północna-Westfalia). Spółdzielnia założona w 2011 roku, obecnie zrzesza około 300 członków i realizuje projekty dla kilkuset odbiorców energii. Zarządza kilkoma instalacjami fotowoltaicznymi o łącznej mocy przekraczającej 1 MW, w tym także instalacją na dachu centrum senioralnego w Siegburgu.

Bürgerenergie Rhein-Sieg aktywnie planuje dalsze inwestycje w nowe farmy fotowoltaiczne i inne technologie odnawialne, m.in. projekt w Sinzig, mające na celu zwiększenie mocy zainstalowanej i zasilanie tysięcy gospodarstw domowych. W najbliższych latach spółdzielnia zamierza zainwestować znaczne środki w rozwój energetyki odnawialnej, co uczyni ją jednym z ważniejszych podmiotów na rynku spółdzielni energetycznych w regionie Bonn i Nadrenii Północnej-Westfalii.

Spółdzielcze case study

W celu zobrazowania zasad funkcjonowania spółdzielni energetycznej przygotowano uproszczony przykład lokalnej wspólnoty energetycznej. Założono spółdzielnię dysponującą źródłem o mocy około 1,5 MW, generującą rocznie około 1 500 MWh energii elektrycznej przy całkowitym zużyciu wewnętrznym na poziomie 1 700 MWh. W analizie przyjęto dwa warianty autokonsumpcji oraz wartości referencyjne dla kosztów energii: 750 zł/MWh jako średnią cenę wewnętrzną i 1 200 zł/MWh jako standardową cenę rynkową. W dalszej części przez poziom autokonsumpcji rozumiemy udział energii z własnej produkcji w całkowitym zużyciu energii w spółdzielni.

W scenariuszu pełnej autokonsumpcji (w tym przypadku wykorzystania całej wyprodukowanej energii przez członków spółdzielni w momencie jej wytworzenia) całkowity koszt energii wyniósł około 1 365 000 zł, wobec 2 040 000 zł przy standardowej taryfie rynkowej. Przełożyło się to na oszczędność rzędu 675 000 zł, czyli około 33%.

W wariancie ograniczonej autokonsumpcji, obejmującym wykorzystanie 40% energii z własnej produkcji w stosunku do całkowitego zużycia, koszty spółdzielni sięgnęły 1 734 000 zł, co dało oszczędność 306 000 zł, czyli blisko 15% w porównaniu z cenami rynkowymi.

W przedstawionym modelu przyjęto pewne uproszczenia, nie uwzględniono m.in. zmienności profilu zużycia w czasie rzeczywistym ani sezonowych różnic w produkcji energii i możliwości jej odbioru w ramach net-meteringu w ciągu roku. Analiza ma zatem charakter poglądowy i służy wyłącznie ilustracji potencjalnych korzyści ekonomicznych, bez dążenia do ich pełnej maksymalizacji.

W praktyce spółdzielnie rzadko osiągają pełną autokonsumpcję opartą wyłącznie na jednym źródle energii. Coraz częściej stosuje się więc model hybrydowy, łączący fotowoltaikę z instalacjami wiatrowymi, magazynami energii lub biogazowniami. Takie rozwiązanie pozwala lepiej dopasować profil produkcji do zapotrzebowania, zwiększyć autokonsumpcję i poprawić efektywność ekonomiczną całego systemu.

Przykład ten pokazuje, że precyzyjne planowanie produkcji i odbioru energii ma kluczowe znaczenie. Pozwala nie tylko zwiększać oszczędności, lecz także ograniczać ryzyka związane z niestabilnością cen energii lub nieoptymalnym doborem umów zewnętrznych. Należy jednak pamiętać, że oprócz typowej relacji zakupu i sprzedaży energii pojawiają się również inne koszty – m.in. modernizacji instalacji, tworzenia kapitałów zapasowych czy bieżącego zarządzania – które także wpływają na końcowy wynik ekonomiczny spółdzielni.

Wymierne i niewymierne korzyści spółdzielni

Spółdzielnie energetyczne generują korzyści na trzech głównych płaszczyznach: ekonomicznej, ekologicznej i społecznej.

Dzięki autokonsumpcji oraz zwolnieniu z części opłat dystrybucyjnych członkowie spółdzielni realnie obniżają koszty energii, stabilizują swoje wydatki i uniezależniają się od wahań cen na rynku hurtowym. Odpowiednie planowanie produkcji i odbioru energii pozwala maksymalizować oszczędności oraz skracać czas zwrotu inwestycji.

Lokalne źródła odnawialne ograniczają emisję CO₂, wspierają transformację energetyczną i umożliwiają realizację celów klimatycznych Unii Europejskiej. Jednocześnie przyczyniają się do poprawy jakości środowiska i budowania wizerunku społecznie odpowiedzialnej organizacji.

Spółdzielnie integrują lokalne społeczności, angażując mieszkańców w procesy decyzyjne i zarządzanie energią. Wzmacniają lokalną gospodarkę, zwiększają odporność na kryzysy energetyczne i wspierają rozwój kapitału społecznego. Transparentne zasady działania oraz wspólne podejmowanie decyzji sprzyjają budowaniu świadomości obywatelskiej i odpowiedzialności za wspólne zasoby energetyczne.

Na poziomie systemowym spółdzielnie pełnią również rolę stabilizatora lokalnych sieci elektroenergetycznych. Produkcja energii w miejscu jej zużycia odciąża linie przesyłowe i ogranicza straty sieciowe, co ma szczególne znaczenie w obliczu coraz częstszych przeciążeń infrastruktury dystrybucyjnej. Z tego względu rozwój energetyki rozproszonej, w tym spółdzielni energetycznych, powinien koncentrować się właśnie tam, gdzie występuje realne zapotrzebowanie na energię – w pobliżu odbiorców końcowych. Taki kierunek nie tylko zwiększa efektywność wykorzystania sieci, ale też pozwala uniknąć kosztownych inwestycji w rozbudowę przesyłów wysokiego napięcia.

W szerszej perspektywie spółdzielnie energetyczne stają się narzędziem racjonalizacji systemu elektroenergetycznego. Łączą w sobie wymienione wyżej płaszczyzny, jednocześnie poprawiając lokalne bezpieczeństwo energetyczne i odporność całej infrastruktury.

Proces zakładania spółdzielni krok po kroku

Po przeprowadzeniu analizy dotyczącej wytwarzania i zużycia energii spółdzielnia musi spełnić szereg wymogów formalnych. W pierwszej kolejności konieczne jest uchwalenie statutu i zarejestrowanie go w Krajowym Rejestrze Sądowym, a następnie powołanie organów nadzorczych, pozyskanie źródła energii oraz dokonanie wpisu w rejestrze prowadzonym przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR). Kolejnym etapem jest uregulowanie relacji pomiędzy spółdzielnią, sprzedawcą energii i operatorem systemu dystrybucyjnego. Po dopełnieniu tych formalności proces rejestracji można uznać za zakończony, pozostaje wówczas zadbać o sprawne i przejrzyste rozliczanie energii.

Na każdym etapie warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia – od planowania i projektowania instalacji, przez pozyskanie finansowania, aż po bieżące zarządzanie wspólnotą energetyczną. Doradztwo techniczne i prawne jest nieocenione przy integracji różnych źródeł OZE, maksymalizacji autokonsumpcji oraz optymalnym wykorzystaniu mechanizmów spółdzielczych.

O finansowaniu słów kilka

Spółdzielnie energetyczne mają dostęp do różnych form finansowania, które pozwalają na szybkie wdrożenie źródeł OZE i magazynów energii przy korzystnych warunkach. Wśród najważniejszych programów wyróżnić można:

• Program „Energia dla Wsi” – oferowany przez NFOŚiGW, skierowany do spółdzielni i ich członków. Dotacje i preferencyjne pożyczki obejmują instalacje od 10 kW do 10 MW, z możliwością częściowego umorzenia pożyczki (do 25% kapitału). Wsparcie na magazyny energii sięga 20% kosztów inwestycji, a maksymalna pożyczka może wynosić 25 mln zł przy okresie związania z celem 5 lat.

• Program „Mój Prąd” – głównie dla osób fizycznych, ale spółdzielnie również mogą ubiegać się o dofinansowanie instalacji PV do 50 kW. Dotacja wynosi do 50% kosztów kwalifikowanych, maksymalnie 4000 zł, przy warunku podłączenia instalacji do sieci.

• Finansowanie w BOŚ – Bank Ochrony Środowiska wspiera budowę, rozbudowę i modernizację źródeł OZE, przy wkładzie własnym 10–20% wartości projektu. Członkowie spółdzielni z rachunkami w BOŚ mają łatwiejsze rozliczenia i monitoring finansowy.

• Fundusze unijne i regionalne – dodatkowe dotacje i pożyczki z funduszy spójności, programów transformacji energetycznej oraz lokalnych funduszy wojewódzkich.

Warunki finansowania: zwykle wymaga się wkładu własnego 10–20%, utrzymania efektu ekologicznego przez 5 lat, zgodności z ustawą o OZE i spełnienia warunków technicznych.

Podsumowanie

Spółdzielnie energetyczne to realna odpowiedź na wyzwania rosnących cen energii i presji związanej z przyspieszającą transformacją energetyczną kraju. Nie chodzi tu wyłącznie o oszczędności, choć te są często imponujące, ale o wprowadzenie nowego modelu współpracy i solidarności energetycznej w społecznościach lokalnych. Dzięki nim mieszkańcy, przedsiębiorcy i samorządy mogą wspólnie produkować i konsumować energię, ograniczając ryzyko wahań cen na rynku centralnym i realnie angażując się w działania na poziomie lokalnym. Mechanizmy takie jak autokonsumpcja, net-metering czy integracja różnych źródeł odnawialnych pozwalają maksymalizować korzyści ekonomiczne i ekologiczne, a prawidłowo zaplanowana spółdzielnia przynosi również wymierne efekty społeczne, integrując wspólnotę, wzmacniając jej odporność na kryzysy energetyczne i wspierając lokalny rozwój gospodarczy.

Dla tych, którzy chcą rozpocząć przygodę z własną spółdzielnią, kluczowe jest dobre przygotowanie – od planowania i doboru źródeł, po wsparcie prawne i finansowe. Odpowiednio prowadzony projekt staje się nie tylko źródłem energii, lecz także narzędziem stabilności, współpracy i rozwoju lokalnego.

Spółdzielnie energetyczne pokazują, że energetyka obywatelska w praktyce działa i ma sens, zarówno pod względem ekonomicznym, jak i społecznym. Prawdziwe wyzwanie zaczyna się jednak wtedy, gdy energia musi trafić do odbiorcy dokładnie w momencie, gdy jest potrzebna. W kolejnej części cyklu przyjrzymy się temu bliżej, analizując, dlaczego dopasowanie profilu wytwarzania i zużycia energii to jedno z najtrudniejszych, a zarazem najbardziej fascynujących zagadnień, z jakimi mierzą się współczesne wspólnoty energetyczne.

Źrodła:

1) https://be-rhein-sieg.de/, https://buergerwerke.de/anlagen-und-begn/begn/buergerenergie-rhein-sieg-eg